Зүүд

    Бид юунд итгэж, юунд үнэмшиж амьдардаг юм бэ? Өөрөөсөө өөр юунд ч битгий итгэ л гэнэ... Үнэндээ бид өөрөөрөө амьдардаг гэж үү ? Үгүййййй шүүүүү дээээээ.... Аав ээжийнхээ итгэлийг алдахгүйн төлөө, анд нөхдөө гомдоохгүйн төлөө, хайрлан дурласан амрагийнхаа зүрхийг зүсэхгүйн төлөө, энхрий бяцхан үрсээ өвтгөхгүйн төлөө... “Би”-гээ гээсээр явна уу эсвэл “Би”-гээ биежүүлсээр явна уу ?

Амьдралд бодитой зүйл бий гэж үү ? Үнэн хэрэгтээ юу ч бодитой биш... Хийсвэр ийм ертөнцийг бид төсөөллөөрөө л бүтээсэн байх. Бодит гэж хатуу итгэж үнэмшнэ гэдэг алдаа эсвэл сул тал. Илүү сийрэг сэтгэх хэрэгтэй...

    Чи зүүдэлдэг үү? Тэгээд сэрэхдээ бодит биш байжээ гэж мэддэг. Учир нь зүүдний ертөнцөд бидэнд итгэл үнэмшил байхгүй. Тэнд чамд юу ч тохиолдож болно гэхдээ чи итгэхгүй. Юунд ч итгэдэггүй болохоор тэр ертөнц хийсвэр гэдгийг бид төвөггүй л ойлгочихно. Хэрвээ тэнд бид эндэх шиг итгэл үнэмшлийг бий болгочихвол ахин нэг ертөнц доошилно гэсэн үг. Зүүдэлж байгаагаа ч мэдэх чадваргүй болж хувирна.

   Харин энэ ертөнц үнэхээр бодит уу? Магадгүй бодит гээд итгэсэн минь гол алдаа юм биш биз? Бие гэдэг бол юу ч биш зүүднээс зүүдний хооронд аялахад сүнс л хэрэгтэй... харин сүнс гэдэг бол оюун ухаан. Оюун ухаанаа ашиглан энэ ертөнц ч мөн хийсвэр зүүд гэдгийг таньж мэдвэл нэг ертөнц дээшилнэ. Тэгвэл жинхэнэ бодит ертөнц хэдэн ертөнцийн дээр байгаа бол?

Бодит мэт гайхалтай хийгдсэн энэ ертөнцөд хийсвэр гэдгийг нь нууж чадаагүй ямар нэг алдаа байж л таараа. Тэр алдааг олж чадахгүй бол энэ хийсвэр ертөнцөд бид жаран жил, далан жил, наян жил хууртаж амьдарна. Үхэн үхтлээ... үгүй ээ, сэртлээ зүүдэлсээр байх болно. Тэгээд сэрнэ. Тэнд илүү бодит мэт итгэл үнэмшил биднийг угтана. Тэндэхийг ч бас хий хоосон, оюун санааны зүүд гэдгийг мэдтэл ахиад л наян жил, ерэн жил, зуун жил... Тагтан дээр гарч жинхэнэ тэнгэрийг олж хартал бид хэдэн давхар дээшлэх хэрэгтэй юм бол? Сэрэх бүртээ зүүдээ мартсаар хичнээн удаа сэрвэл сая нэг зүүднээсээ салж чадах бол?

Бурхан гэж байхгүй. Зөвхөн ямар нэг оюун ухаан л гэж бий. Илүү төгс төгөлдөр байдал. Улам төгөлдөршихийн тулд хэд хэдэн удаа сэрэх хэрэгтэй. Энэ амьдрал чинь яаж эхэлснийг чи санаж байна уу? Чиний дурсамжинд эхлэл гэж байхгүй. Яг л зүүд шиг. Киног дундаас нь үзэх шиг. Дууг дундаас нь сонсох шиг. Эхлэл гэж энд алга. Зүүдэнд ч мөн эхлэл гэж байдаггүй. Үйл явдалд бид аль нэг цэгээс, дундаас нь оролцдог. Тэгэхээр энэ ертөнц зүүд гэсэн үг үү? Тэгвэл сэрэх хэрэгтэй..... 

***

Чанга ч ярьж болохгүй үргэлж шивнээд л

Чамд энд уйтгартай байна уу?

Уртаас урт харанхуй хонгил шиг харц

Урдаас чинь үргэлж ширтээд л

Ер бусын, эгэл жирийн хайр залхмаар санагдаад

Ердийн хуучин амьдралаа үгүйлж байна уу?

Одоо Чи тэнд жаргалтай байна уу?

Чанга чанга хашгичиж, шөнөжингөө согтуу дуулаад л

Час улаан уруулаар нулимс шимж сууна уу?
Уртаас урт хөлтэй хуучин модон сандалаа
Урдаас чинь үргэлж ширтдэг өнөөх гунигтай харцыг
Үгүйлээд ч байх шиг, сэтгэл чинь үймрээд
нэг л хоосон...

Эрх чөлөө мэт, зэрэглээ мэт өнгийн шилний цаанаас

Эргэж ирэх замаа чи олохгүй шүү дээ хонгор минь.

                                                                                                                  Б.Батзаяа

Чимээгүй

   Би анир чимээгүйн дунд амьдардаг. Би чимээ гэж юу болохыг мэдэхгүй. Хэзээ ч тэр мэдрэмжийг мэдэрч байгаагүй. Гэсэн хэдий ч би сэтгэл дотроо үргэлж хашгирч явдаг. Хашгираад л байна хашгираад л байна... Чимээ гэж ийм л байдаг байх даа гэж бодно. Төсөөлнө... Өөрийн дуу хоолойгоо сонсохыг хичээнэ. Хашиграхаа болиод... чив чимээгүй болоод л чагнана. Өөрийн дуу хоолойгоо...

Өөрийн дуу хоолойгоо хэрхэн цуурайтахыг сонсоно. Цуурай гэж ямар гайхамшигтай болохыг та мэдэх үү? Чив чимээгүй дунд цуурай л хамгийн гайхамшигтай нь. Чи хашиграхаа больсон ч чиний дуу хоолой сонсогдоно. Энэ гайхамшиг биш гэж үү? Энэ бол гайхмшиг...

Би төрсөн цагаасаа хойш анир чимээгүйн дунд амьдарсан. Ганцаархнаа эргэн тойрон чив чимээгүй... Анир чимээгүй надад ганцаардлыг авчирсан. Заримдаа зүүдэндээ хүртэл ганцаардана. Чимээгүй дунд орших миний ганцаардал надад ихийг өгсөн. Бүхэл бүтэн ертөнцийг өгсөн билээ. Тиймээс миний ганцаардал магадгүй надад байдаг хамгийн үнэ цэнэтэй зүйл минь. Яг үнэн миний хамгийн үнэ цэнэтэй зүйл.

Би шөнө болгон энэ гудамжаар алхдаг.   

Бүсгүйчүүдийн харцанд туссан аз жаргал

  Эмэгтэйчүүдийн ертөнц  сонирхолтой, өөр, онцгой, гайхам “зөөлөн” бөгөөд яруу. Тэдний аз жаргалын тухай төсөөлөл зотон дээр нь хэрхэн буусан нь  өөрийн эрхгүй сэтгэл эзэмдсэн юм.

Эрэгтэй уран бүтээлчийг аз жаргал, мөрөөдлийн тухай ойлголтоо зотон дээр буулга гэвэл эрэмгий морьд, дэлхийг дайлсан сцен, дэлхийг үгүй юм аа гэхэд дэргэдэх хөршөө давсан, дийлсэн түүхийг дүрсэлнэ. Тэд хэзээ ч цэцэгт талыг зурж, тэрхүү тал дээр гүйх хүүхдийг дүрсэлж, гэргийнхээ үсэнд цэцэг хатгахгүй энгийнээр “газардсан” сэтгэлгээгээр аз жаргалыг дүрсэлж чадахгүй биз. Тэд энгийн мөртлөө амьдралд хамгийн ойр мөрөөдлийг мэдэрч чадахгүй мэт санагддаг. Ингэхэд ер нь бүсгүйчүүдийн харцанд туссан тэр аз жаргал гэж чухам юу юм бол? 

 Энгийн нэгэн гэр бүлийн хөрөг. Монгол зургийн аргыг баяжуулан дүрсэлсэн хөрөг.  Хаанаас нь ч харсан эгдүү хүрэм хөөрхөн гэр бүл. Энэ бол Х. Энхномингийн “Гэр бүл”  хэмээх бүтээл. Аз жаргал ийм  энгийн  бил үү? Хүү, охин, аав, ээж дөрөв. Бидний философидох дуртай аз жаргалын илрэл нь ийм энгийн. Жирийн л нэг гэр бүлийн аз жаргал. Үгүй юм байна, зотон дээр амилсан энгийн бус гэр бүлийн энгийн нэг аз жаргал.

Зураачийн дараагийн онцлох бүтээл бас л “Гэр бүл” гэдэг нэртэй. Романтик өнгө аяс нэвт шингэсэн тэр гэр бүлийн аав нь энэрэлтэй, ээж нь жаргалтай. Бүсгүйн аз жаргалыг  хацрын ягаан туяа(монголчууд жаргалтай хатны  хацар улаан, жавартай тэнгэрийн хаяа улаан  гэж ярьдаг), гэзгэн дээр нь “ургасан” бадамгарав цэцэг илтгэнэ. Өмнөх бүтээлээ бодвол илүү баялаг , хурц тод өнгөтэй энэ зургаас  өнөр айлын аз жаргал гэрэлтэнэ. Аюул түгшүүргүй, амгалан тайван өнөр бүл.

Зураач Х. Энхномингийн бүтээлд олон дүр амилсан байдаг. Амилсан дүр бүр  нь аз жаргалтай, тод өнгөлөг.  Хэзээ ирэх нь үл мэдэгдэх болзоот залуугаа тал хээр газар ганцаар хүлээн зогсох  бүсгүйгээс хүртэл аз жаргал мэдрэгдэнэ (“Болзоо II”).  Хараад зогсох тусам хайртай залуу  нь хурдан  ирээсэй гэж бодогдмоор энхрий дүр... Уран бүтээлчийн “тэнгэр” нь  хүртэл алсыг харуулдан ширтэх эмэгтэй, хэнийг ч юм хүлээсэн эхийн дүрийг өөрийн эрхгүй санагдуулна (“Тэнгэр”).  Х. Энхномингийн бүтээлүүдэд гэр бүлийн болон аз жаргалын сэдэв их байдаг. Түүнээс гадна бүсгүй хүнээр төлөөлүүлсэн байгаль дэлхий, эх хүний гоо сайханд уусах байгалийн дүр ч элбэг.

Залуу зураач Т. Сарангоогийн “Бүүвэйн дуу” хэмээх бүтээлээс үнэхээр бүүвэйн дуу сонсогдох мэт. Бурханы мутар мэт гар дээр нь зүүрмэглэх бяцхан хүү, бүүвэйн дуунд нь дэлбээгээ нээн ургасан мэт  үзэсгэлэнтэй цэцэгс... Бүүвэйн дуу аялж, хүүгийнхээ зүүдийг манасан эхийг хүний ертөнцтэй холбох ганцхан зүйл бол чихнээс нь унжих шүрэн ээмэг. Хэрэв тэр ээмэг байгаагүйсэн бол би тэр эмэгтэйг бүсгүй биш, байгаль гэх байлаа.  

Ундраа өөрийн урлангаа “аз жаргалын урлан” гэж тодорхойлдог. Бүтээлүүдийг нь харсан хэн боловч уран бүтээлчтэй санал нэг байх биз гэж эрхгүй бодогдохоор. Учир нь түүнд нэг ч бараан, саарал, зовлон өгүүлэх бүтээл үгүй. Амьдралыг зөвхөн аз жаргалаар төсөөлнө гэдэг гайхамшиг биш гэж үү?

“Миний өрөө”. Зураач бүсгүй өөрийгөө урландаа байгаагаар дүрсэлсэн бүтээл. Өрөөний хананд өөрийнх нь бүтээлүүд өлгөөстэй.  Сэтгэл хангалуун Ундраа ширээнийхээ ард бидэн рүү харан сууна. Төсөөлөөд үзвэл уран бүтээлч хүний энгийн амьдралын байдаг л нэгэн өдөр мэт төсөөлөл сэтгэлд бууна. Гэтэл тэр өрөөнд байгаль дүрслэгджээ. Шалнаас нь урган гарч ирэх ургамлууд,  хана, хаалган дээр салаалах мөчрүүд. Ундраа өөрөө нов ногоон өнгөтэй. Дээл нь цэцэгс шиг улаан. Ийм их баяр баясгалан байдаг гэж үү? Өрөөндөө байгалтай ... Огт сүүдэргүй.  Зөвхөн өнгө бас гэрэл...

Өөр өөрийн ертөнцтэй ч эдгээр зураачидыг нэгтгэх зүйл олон. Тэд бүгд аз жаргалыг мөрөөдлөөс хайгаагүй. Харин дотроосоо шүүн гаргаж ирсэн. Тэдний бүтээл тэнгэрийн мэт тэр аз жаргалын илрэл нь бидний амьдрал гэж  дуу нийлүүлдэг. Тэр чанар нь тэднийг нэгтгэдэг. 

Монголын залуу бүсгүй зураачдын бийрээр амилсан энгийн үнэн, хүн байхын тайлагдашгүй нууцыг өгүүлэх тэр агшнууд надад нэг л үнэнийг шивнэсэн. “Аз жаргалыг ойлгох гэсний  хэрэггүй. Гагцхүү туулах л хэрэгтэй” гэсэн үнэн.

Харин танд тэд юу гэж шивнэх бол?

Тэр өдөр..

    Танийг хэн бэ , ямар ажил эрхэлдэг, нас хүйс, шашин шүтлэгээс үл хамааран бидний амьдралд ав адилхан учрал тохиолдоно.. 

   Яг тэр өдөр тэр цаг тэр минутанд би түүнтэй , та харин тэрэнтэйгээ учрах ёстой.. Тэр газар санаандгүй харц мөргөлдөж, тэр л мөчөөс таний нүд түүнийг бусдаас өөр гэдгийг танд хэлж өгсөн байх.. Эсвэл хараахан учраагүй ч байгаа ч байж магад. Би хувьдаа тэр өдөр түүнтэй учрах ёстой байсан гэдгээ мэддэг..

  Тэр өдрөөс хойш хоног, сар жил ямар ч хурдан өнгөрөө вэ?.. Тэр өдөртөө эргээд нэг очих юмсан.. Яг өөрийгөө хажуунаас нь түүнтэй хамт байгаагаар тэр өдөр харах юмсан. Нүд нүдэндээ дасдаг.. Түүнийг харахад нүд минь баясаж түүний үгүйд нүд минь гансарч хоосон гудамжны булангаас инээгээд гараад ирэх юм шиг давчуу сэтгэл минь цухалзана.. Хэдэн мянган бээрийн зайд байгаа ч гэсэн булан эргээд гараад ирэхийг нь хүлээж зогсох өдрийн зүүд.. Өдөр зүүдлэх зүүд.. Дэндүү бодитой бас тэвчээргүй.. Удахгүй календарийн хуудас хэдхэн эргээд л хоёр нүд уулзана.. Хоёр зүрх хамтдаа нэгэн хэмд цохилно.. Яг тэр өдөр зэрэг цохилж эхэлсэн шиг..

Dear John

    Өдөр бүр, өглөө бүр, үдэш бүр эргэн тойрондоо ертөнцийн түмэн өнгийг өөртөө шингээсэн хүний урсгал дундуур бид алхаж байна. Бид бүгдэд өөрсдийн гэсэн түүх бий..

     Миний доор өгүүлэх түүх Америкийн армийн тусгай хүчний Жон Таяри (John Tyree) гэдэг эгэл залуугийн хэдэн мянган милээр тусгаарлагдсан хайр сэтгэл, эх орноо гэсэн мятрашгүй зоригийг харуулна. Автобус хүлээж суухдаа ойролцоох номын дэлгүүр шагайх хүсэл гижигдээд болдоггүй ороод хэсэг харж суув. Хамгийн түрүүнд хайр дурлал романсын хэсэг рүү очлоо. Notebook, Message in a bottle, True believe, At first sight зэрэг маш олон ном байсны дунд энэ ном байсан юм. Киног нь аль дээр үзчихсэн хэрнээ яагаад би энэ номыг бариад зогсоод байснаа сайн ойлгоогүй. Магадгүй энэ номны хамгийн ард талын нүүрэнд байх бяцхан тайлбараас болсон байх...

 "..... John feels compelled to re-enlist and fulfill his to duty. But the lovers are young and their separation is long. Can they survive the distance?.."

".. Залуу хосуудыг тусгаарлах цаг хугацаа урт боловч тэд үүнийг давж гарч чадах уу?.."

Германд тусгай ажиллагаанд оролцож байсан Жон хоёр долоо хоногийн чөлөөгөөр Уилмингтонд байх гэртээ эргэж ирэх үедээ Саванатай учирдаг. Хоёр долоо хоногт хүнд дурлах боломжтой юу? Жон Саванна хоёр бие биендээ энэ хоёр долоо хоногт ухаангүй дурлаж Жоны буцах цаг болоход бие биедээ "хүлээнэ" гэсэн хатуу амлалтыг өгдөг. Тэд хэлсэндээ хүрсээн 9 сарын дараа Жон чөлөөгөөр дахин буцаж ирэн мартагдашгүй өдрүүдийг тэд хамтдаа өнгөрөөв. Жоныг халагдахад одоо ердөө ганцхан жил үлдсэн байлаа. Энэ удаа Савана Жоныг хүлээнэ гэдэгтээ ер эргэлзээгүй учир нь тэд дотно харилцаанд анх удаа орсон байлаа. Гэтэл тэр өдөр 9р сарын 11нд худалдааны хоёр ихэр цамхагийг онгоц мөргөж Америк орон тэр чигтээ цочролд орсон байлаа. Хэдийгээр 3 хан сар болоод халагдах байсан боловч Жон армид дахин үлдэж Иракд цэргийн ажиллагаанд оролцохоор болдог. Эх орондоо үүргээ биелүүлэх чин хүсэлд нь Савана баяртай байсан боловч дахиад Жоныг 2 жил хүлээнэ гэдэг түүнд үхэхээс дор санагдаж байлаа.. Тэд энэ бүхнийг даван гарч хамтдаа аз жаргалтай төгсгөлийг үзэж чадах боловуу??

Бодол.....

   Бодлууд хөврөнө. Айдас, төсөөлөл, хүсэл, мөрөөдөл бүгд нэгэн адил өнгөөр холилдон янжуурын утаа мэт баагана. Би эсвэл өнгө ялгахаа больчихсон юмуу бүгд л нэгэн адил саарал өнгөөр таазанд тулан эргэж хоргоно. 

   Би ямар нэгэн зүйлийг бодохдоо угт нь тулгаж мөн чанарыг нь олж харахыг хичээдэг. Хэрвээ тэгж чадахгүй бол толгойноос нөгөө зүйл гарахгүй хэдэн хоног эсвэл хэдэн долоо хоногоор ч эргэлдэх нь энүүхэнд. Хүүхэд байхдаа өрөөндөө ганцаараа унтахдаа төсөөллийн амьтадаас айдаг байсан айдас минь одоо бүхэлдээ өөрчлөгдсөн байх юм. Намайг дуртай, дургүй эсвэл бэлэн эсэхээс үл хамааран ирээдүй гэдэг рүү завгүй чангааж дугтрах цаг хугацаа одоогийн миний хамгийн том айдас болжээ. Энэ замаар энэ жимээр гэлдэрсээр эцэст нь хэн байж болохоос илүү хэн байж би чадахгүй вэ гэж бодохоор дотор бачуурах юм. Хэрвээ би чадахгүй бол яах вэ? Хэрвээ би ээжийнхээ төсөөлж байгаа үргэлжлэл нь байж болж чадахгүй бол яах вэ? Хэрвээ би түүнд амласан амлалтуудаа биелүүлж чадахгүй бол яах вэ? Хэрвээ тэр миний түүнд өгсөн итгэлийг саваагүй зангаар алдаж унагаагаад буцааж эвлүүлж болшгүй мянга түмэн хэсэг болгон хагалж орхивол яах вэ? Бид хоёр энэ бүхнийг давж чадахгүй бол яах вэ?. Хэрвээ би өөрийнхөө төсөөлж байгаагаас тэс өөр хүн болчихвол яах вэ?? Цаг хугацаа намайг хүлээхгүй. Цаг бол алт биш. Цаг бол цаг. Хэзээ ч хэнийг ч энэ зүйл хүлээж байгаагүй. Олдож байгаа яг энэ мөчийг блог дээрээ юм бичих биш аль нэг хичээлээ хийгээд сууж байвал уг нь дараа нь дахиж үзэж цаг үрэхгүй надад л хэрэгтэй юм байгаан............................